Από τη δεκαετία του 1920, η διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος ενδιαφερόταν για την εξεύρεση κατάλληλης περιοχής, η οποία θα χρησιμοποιούνταν για τη δημιουργία οικισμού που θα κάλυπτε τις ανάγκες των υπαλλήλων της.
Ένας βραχώδης ξερότοπος, 8 χιλιόμετρα βόρεια από την καρδιά της Αθήνας
Την εποχή εκείνη η περιοχή αυτή ονομαζόταν Νέα Αλεξάνδρεια και αποτελούσε το υπόλοιπο από μεγαλύτερη έκταση που είχε αγοραστεί στις αρχές του αιώνα από Αιγυπτιώτες με σκοπό τη δημιουργία οικισμού με την ονομασία αυτή. Το 1907 εγκρίθηκε ρυμοτομικό σχέδιο που κάλυπτε όλη την έκταση του προβλεπόμενου νέου οικισμού από τη Λεωφ. Κηφισίας μέχρι το τέλος της σημερινής Λεωφ. Βυζαντίου του Δήμου Ν. Ιωνίας. Αυτό το μεγαλεπήβολο για την εποχή εκείνη σχέδιο προχώρησε μόνο με την πώληση λίγων οικοπέδων και έτσι οι Αιγυπτιώτες μεταβίβασαν την έκταση σε τρίτους.
Μετά την αναγκαστική απαλλοτρίωση από το Ελληνικό Δημόσιο, την περίοδο 1924-1926, τμημάτων της έκτασης αυτής για τη στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων του 1922 τα οποία κάλυπταν όλη την έκταση που βρισκόταν στα διοικητικά όρια του δήμου Ν. Ιωνίας, το τμήμα που απέμεινε περιοριζόταν από το Κολέγιο, τη Λεωφ. Κηφισίας, τη σιδηροδρομική γραμμή της οδού Καποδιστρίου, τις “Καμάρες”, δηλαδή το Αδριάνειο, την κορυφογραμμή των Τουρκοβουνίων και είχε εμβαδόν 2.000 στρεμ. περίπου.
Η περιοχή κατοικούνταν από λίγους βοσκούς κι αρκετά αγρίμια (όπως λύκους, τσακάλια κι αλεπούδες). Η βλάστηση περιοριζόταν σε λίγους θάμνους και αμυγδαλιές. Το νερό όμως αφθονούσε.
Η ιδέα και η υλοποίησή της ανήκει στους διοικητές της Ε.Τ.Ε., Ιωάννη Δροσόπουλο και Αλέξανδρο Κορυζή, καθώς και στον διοικητή της Εθνικής Κτηματικής Τράπεζας, τον Γεώργιο Ιατρού.
Με τη συνεργασία του “Οικοδομικού Συναιτερισμού των εν Φιλοθέη υπαλλήλων Εθνικής Τραπέζης” που ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1929, η περιοχή αγοράστηκε με συμβόλαιο που υπογράφτηκε λίγους μήνες αργότερα και ύστερα από πολλούς αγώνες κατάφεραν να στεγάσουν τους υπαλλήλους της τράπεζας. Με συμπληρωματικό συμβόλαιο δηλώθηκε από τους συμβαλλόμενους ότι στην έκταση που μεταβιβάστηκε περιλαμβάνεται και η περιοχή που σήμερα είναι διαμορφωμένη σε πλατεία στη συμβολή της οδού Καποδιστρίου με τη Λεωφ. Κύμης. Πρέπει να σημειωθεί ότι η όλη προσπάθεια έγινε χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση του κράτους.
Η πρώτη ρυμοτομική χάραξη του προαστίου με τους χωματόδρομους
Ο σχεδιασμός και η ανοικοδόμηση του οικισμού ήταν μια δραστηριότητα, η οποία ανατέθηκε σε διακεκριμένους επιστήμονες, πολεοδόμους, αρχιτέκτονες, μηχανικούς κτλ. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι αρχιτέκτονες Αρ. Ζάχος και Κιμ. Λάσκαρης, οι καθηγητές του Πολυτεχνείου Δημ. Πικιώνης και Παρασκευόπουλος, ο γλύπτης Τόμπρος,, ο ακαδημαϊκός Δημήτρης Καμπούρογλου, ο Ζαχ. Παπαντωνίου, οι οποίοι υπέβαλαν γραπτώς τη γνώμη τους για το ρυθμό των σπιτιών του οικισμού.
Το αποτέλεσμα που προέκυψε ήταν μια κηπούπολη βασισμένη στα αγγλικά πρότυπα, με τα 2/3 του συνόλου της επιφάνειάς της να διατίθενται σε κοινόχρηστους χώρους, όπως πάρκα, πλατείες, παιδικές χαρές, σχολεία και άλλα. Η σκέψη των δημιουργών ήταν απ΄ αρχής να δημιουργηθεί ένας οικισμός υγιής στις σύγχρονες τότε πολεοδομικές, οικιστικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις και στις προοπτικές μιας αίσιας και ομαλής ανοδικής εξέλιξης.
Στην περιοχή προβλεπόταν η λειτουργία δύο μικρών αγορών με λίγα μαγαζιά, τα οποία είχαν σαν αποκλειστικό σκοπό την εξυπηρέτηση των βασικών αναγκών των κατοίκων. Κάθε άλλο είδος επαγγελματικής στέγης απαγορεύθηκε, με σχετική πρωτοποριακή ρήτρα στο διάταγμα έγκρισης του ρυμοτομικού σχεδίου, προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία του περιβάλλοντος απ’ τη μια και η ηρεμία και ησυχία των κατοίκων απ’ την άλλη.
Το 1932-1933, αφού πρώτα έγιναν τα έργα υποδομής (δηλαδή ηλεκτροδότηση, ύδρευση, οδικό δίκτυο κτλ.), άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα σπίτια, τα οποία προβλέφθηκε να έχουν τέτοιο προσανατολισμό, ώστε νά ‘χουν πάντα ήλιο. Δηλαδή σε δύο οικόπεδα που συνόρευαν, το ένα σπίτι θα ήταν χτισμένο στην πρόσοψη του ενός οικοπέδου και το διπλανό στο βάθος του άλλου.
Η φύτευση των πρώτων δένδρων της Φιλοθέης από τους πρώτους κατοίκους
Από τις πρώτες φροντίδες του Συνεταιρισμού ήταν και το πράσινο. Μέσα στα δύο πρώτα χρόνια φυτεύτηκαν 28.000 δένδρα, κατασκευάστηκαν πάρκα, πλατείες, η εκκλησία, το γυμναστήριο και η ροτόντα. Η δραστηριότητα της φύτευσης δένδρων και θάμνων συνεχίστηκε εντατικά με αυξητικούς ρυθμούς, με αποτέλεσμα τη σημερινή εικόνα της Φιλοθέης.
Κατά τη διάνοιξη των οδών της Φιλοθέης βρέθηκαν διάφορα αρχαιολογικά αντικείμενα. Οι αρχαιολόγοι αποφάνθηκαν ότι ανάγονται στο έτος 300 π.χ. Στα όρια Φιλοθέης – Ν. Ιωνίας ανακαλύφθηκε το θαυμάσιο Αδριάνειο Υδραγωγείο, ερείπια του οποίου εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα. Επίσης, στο λόφο Γεωργίου Σταύρου βρέθηκαν ερείπια ρωμαϊκής έπαυλης και πολλά άλλα ευρήματα.
Οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στη Φιλοθέη υπάγονταν διοικητικά στην τότε κοινότητα Χαλανδρίου. Ο οικισμός έγινε κοινότητα το 1934 με το όνομα Κοινότης Νέας Αλεξάνδρειας, με πρώτο πρόεδρο τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Μαλαματιανό.
Το όνομα της περιοχής άλλαξε στις 16 Μαΐου του 1936 σε Κοινότητα Φιλοθέης. Αυτό έγινε προς τιμήν της Αγίας Φιλοθέης, η κρύπτη της οποίας ανακαλύφθηκε το 1934 κατά τη διαδικασία εξόρυξης κοκκινόπετρας που προοριζόταν για το χτίσιμο των σπιτιών της περιοχής, και προτιμήθηκε το όνομα της μάρτυρος αντί του «Πυρσός» που είχε προτείνει ο Καμπούρογλου από την αρχική ονομασία του ρέματος.
Η Φιλοθέη σιγά – σιγά άρχισε να παίρνει μορφή. Οι κάτοικοι, ήδη γνωστοί από τον εργασιακό τους χώρο, είχαν άριστες σχέσεις μεταξύ τους και συμμετείχαν με θέρμη και ζήλο στα κοινά.
Το 1936 – 1937 αρχίζει και η λειτουργία του πρώτου Δημοτικού Σχολείου Φιλοθέης, στο οποίο γράφονται τα παιδιά της περιοχής που μέχρι τότε έκαναν μάθημα σε μια παράγκα, στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα ο κινηματογράφος της Φιλοθέης. Σχεδόν συγχρόνως αρχίζει η λειτουργία του παραρτήματος της Γαλλικής Ακαδημίας. Γυμνάσιο δεν υπάρχει στην περιοχή κι έτσι τα παιδιά πηγαίνουν στο Χαλάνδρι. Στην περιοχή δεσπόζει το Κολέγιο που είχε χτιστεί το 1928.
Σιγά – σιγά αρχίζουν να λειτουργούν τα διάφορα μικρομάγαζα στην περιοχή της παλαιάς αγοράς, ενώ συγχρόνως κάνει την εμφάνισή του το πρωτότυπο μηχανοκίνητο αρτοποιείο του Ιωάννη Καλυβόπουλου.
Η περιοχή εξυπηρετείται, από άποψη συγκοινωνίας, με τα κίτρινα βενζινοκίνητα λεωφορεία της Pοwer, με μεγάλο κόμιστρο, 7 δρχ. για 9 χιλιόμετρα. Επίσης, από τα κρατικά λεωφορεία, με κόμιστρο 5 δρχ, τα λεγόμενα τάλιρα. Τέλος, από το μικρό τραινάκι, που έκανε το δρομολόγιο από την Αθήνα (πλατεία Λαυρίου) έως το Λαύριο.
Η Φιλοθέη αποκτά τα 100 πρώτα σπίτια και αρχίζει να παίρνει τη μορφή της κηπούπολης.
Η ζωή έχει πάρει τον κανονικό της ρυθμό, τα σπίτια έχουν ξεπεράσει τα 100 και συνεχίζουν να χτίζονται ως το 1940, οπότε σταμάτησε η ανοικοδόμηση με την κήρυξη του πολέμου.
Στην Κατοχή οι κάτοικοι της Φιλοθέης μετέτρεψαν τους κήπους τους σε μπαξέδες και περιβόλια, ενώ παράλληλα έτρεφαν κοτόπουλα σε κοτέτσια, καταφέρνοντας έτσι να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της κατοχικής πείνας. Το σχολείο διέκοψε τη λειτουργία του, αλλά τα παιδιά συνέχιζαν τα μαθήματά τους στο σπίτι της δασκάλας κυρίας Ισιγόνης.
Οι υπάλληλοι συνέχιζαν να πηγαίνουν στην Τράπεζα με τα θρυλικά λεωφορεία «Σουσού» και «Μαρμάρω», που μετατράπηκαν σε γκαζοζέν, δηλαδή δούλευαν με ατμό, λόγω της έλλειψης βενζίνης. Τα λεωφορεία είχαν βαφτιστεί έτσι από τους πολύ εύθυμους κατοίκους της Φιλοθέης. Το πρώτο πήρε το όνομά του από το συνεχές κούνημά του και το δεύτερο από τις συνεχείς βλάβες που είχαν ως επακόλουθο, πολλές φορές, το σπρώξιμο από τους επιβάτες. Τα λεωφορεία κυκλοφορούσαν σε τέσσερα δρομολόγια την ημέρα: δύο προς την Αθήνα και δύο προς τη Φιλοθέη και οι κάτοικοι του οικισμού, που ήταν κυρίως τραπεζικοί υπάλληλοι, ξεκινούσαν όλοι μαζί το πρωί και επέστρεφαν το βράδυ.
Είναι αξιοσημείωτο ότι μαζί με τα άλλα κακά που έφερε ο πόλεμος, έφερε και τον πληθωρισμό, που μηδένισε την αξία των χρημάτων. Ενα παράδειγμα είναι η αγορά ενός αυγού που κόστιζε 20.000.000 δρχ. Παράλληλα όμως μηδενίστηκαν και τα χρέη στην Τράπεζα όλων εκείνων που είχαν πάρει δάνεια για την αγορά οικοπέδου ή για το χτίσιμο των σπιτιών.
Μετά τον πόλεμο
Με τη λήξη του πολέμου τα πράγματα άρχισαν να βρίσκουν τον κανονικό τους ρυθμό. Ολο και περισσότερα σπίτια άρχισαν να ξεφυτρώνουν και το προάστιο άρχισε να παίρνει τη μορφή μιας οργανωμένης πόλης. Τα σχολεία, τα λιγοστά μαγαζιά, η Αστυνομία, το σινεμά της Φιλοθέης, το Δημαρχείο, σιγά – σιγά άρχισαν να λειτουργούν. Παρ’ όλα αυτά, η Φιλοθέη συνεχίζει να παραμένει μια ήσυχη συνοικία, που πολλοί αποκαλούν υπνούπολη, γιατί ήταν λιγοστές οι οικογένειες που αποφάσισαν να αξιοποιήσουν την οικοπεδική μερίδα τους στην κάτω Φιλοθέη που εκτεινόταν τότε το σχέδιο πόλης και να μετοικήσουν πλέον στο νεοδημιουργούμενο οικισμό.
Το κλίμα αλλάζει λίγο το 1950, μετά την πώληση από τον Οικοδομικό Συνεταιρισμό στους δημοσιογράφους (ΕΣΗΕΑ) της περιοχής από την οδό Γεωργίου Σταύρου ως την οδό Ελευθερίου Βενιζέλου που αντιστοιχούσε σε 52 οικόπεδα για τη στέγαση 100 μελών της Ενωσης. Η έξυπνη αυτή ιδέα του Συνεταιρισμού αποσκοπούσε στη διαφήμιση της Φιλοθέης, μέσω των εντύπων των δημοσιογράφων, ώστε να γίνει γνωστό το προάστιο και τα πλεονεκτήματά του και να προσελκύσει οικιστές. Από την αρχή της δεκαετίας του ’50 άρχισε το ενδιαφέρον των Αθηναίων για τη Φιλοθέη, οι αγοραπωλησίες οικοπέδων και η ανέγερση πολλών κατοικιών, πάντα όμως για την κάλυψη των αναγκών των οικιστών με ισόγεια ή το πολύ διώροφα κτίρια και όχι πολυκατοικιών.
Την ίδια εποχή χτίζεται κι ο στίβος απ’ τον αείμνηστο Στέλιο Κυριακίδη, καθώς και ο Αθλητικός Ομιλος Αντισφαίρισης Φιλοθέης. Η συμβολή των δημοσιογράφων στη δημιουργία του οικισμού ήταν μεγαλύτερη, αν συνυπολογιστεί και η παρέμβασή τους στην επίλυση πολλών προβλημάτων, όπως π.χ. της συγκοινωνίας, των αγορών τροφίμων, κέντρων αναψυχής, της αναγκαστικής πώλησης οικοπέδων του Οικ. Συνεταιρισμού σε άλλους συνεταιρισμούς κλπ.
Η Φιλοθέη γίνεται πλέον γνωστή για την ησυχία της, το πολύ πράσινο που είχε φυτευθεί σπιθαμή προς σπιθαμή απ’ τους κατοίκους της, υπό την επίβλεψη του Μιχαήλ Πουλάκη. Ο περιορισμός της επαγγελματικής στέγης σε αυστηρά προκαθορισμένους χώρους τού οικισμού και το άφθονο πράσινο ήταν οι παράγοντες που έκανε ελκυστική τη Φιλοθέη σε πολύ κόσμο.
Με αφορμή την αλματώδη ανάπτυξη του οικισμού από την εκτέλεση των έργων οδοποιίας, δικτύου αποχέτευσης στην πάνω Φιλοθέη, ηλεκτροφωτισμού, υδρεύσεως, δενδροφυτεύσεων κλπ που ξεκίνησαν το 1955, ο Οικ. Συνεταιρισμός αποφάσισε να αξιοποιήσει και την υπόλοιπη έκταση που είχε αγοράσει, δηλαδή την περιοχή από τον Ιερό Ναό της Αγίας Φιλοθέης έως το βουνό, που ονομαζόταν «βραχώδη», και για το σκοπό αυτό εκπόνησε ρυμοτομικό σχέδιο που εγκρίθηκε τελικά από το Κράτος το 1968 μετά από δεκαπενταετείς προσπάθειες του Συνεταιρισμού. Από την εποχή εκείνη άρχισε η ανέγερση οικοδομών και στην περιοχή αυτή με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν ελάχιστα άκτιστα οικόπεδα στα διοικητικά όρια του δήμου Φιλοθέης.
Το 1971 τέθηκε σε εκκαθάριση ο Οικ. Συνεταιρισμός, διαδικασία που διαρκεί ακόμη και σήμερα. Στο διάστημα της λειτουργίας του, πέρα από τις οικοπεδικές εκτάσεις που παραχώρησε για την ανέγερση κτιρίων κοινής ωφέλειας και τη δημιουργία γηπέδων και χώρων άθλησης, χρηματοδότησε και όλα τα έργα που εκτελέστηκαν στο νέο οικισμό και συνεργάστηκε σε τέτοιο βαθμό με την Κοινότητα που δικαιωματικά του αποδίδεται ο χαρακτηρισμός του «ισχυρού και πολύτιμου συμπαραστάτη» στη δημιουργία της Φιλοθέης. Τα λίγα οικοπεδικά περιουσιακά στοιχεία που απέμειναν στο Συνεταιρισμό μετά το 1971 μέσα στη Φιλοθέη αξιοποιήθηκαν με τη διάθεσή τους για την ανέγερση σχολικών και κοινωφελών κτιρίων όπως το γυμνάσιο – λύκειο στην οδό Γ. Σταύρου.
Η Φιλοθέη έγινε δήμος από 1/1/1991 καθώς η ζήτηση των οικοπέδων και επομένως ο αριθμός των κατοίκων αυξάνονταν συνεχώς και σταθερά.
Κοινοτάρχες και Δήμαρχοι
Γνωρίστε όλους τους Δημάρχους και Κοινοτάρχες του πρώην αυτόνομου Δήμου της Φιλοθέης από το 1934, εδώ.
Πηγή Ενημέρωσης: κα Αικατερίνη Πετρίτση Μουράντ
Τελευταία Ενημέρωση: 25-10-2012
